محبوبه کریمی، علی عباس‌پور، یاسر صفری، وجیهه درستکار،
سال ۱۳، شماره ۱ - ( بهار ۱۴۰۲ ۱۴۰۲ )
چکیده
شرایط توپوگرافی هر منطقه از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تغییرات ویژگی‌های خاک، به‌ویژه در مقیاس‌های مکانی کوچک است. در پژوهش حاضر تلاش شد اثر جهت و موقعیت شیب بر کیفیت خاک با توجه به شرایط موضعی منطقه بررسی شود که این امر با مقایسه مقادیر برخی از ویژگی‌های خاک نظیر واکنش خاک، درصد مواد آلی، فسفر قابل دسترس، میانگین هندسی قطر خاکدانه‌ها و رس قابل پراکنش در آب در نمونههای خاک برداشت‌شده از دو جهت شیب شمالی و جنوبی و پنج موقعیت قله، شانه، پشت، پا و پنجه شیب منطقه جنگلی کالپوش ـ که در شمال‌شرق شاهرود واقع شدهاست ـ صورت گرفت. برای این منظور در هر موقعیت شیب، نمونههای خاک از سه نقطه با فاصله طولی دو متر از لایه صفر تا بیست سانتی‌متری برداشت و پس از آماده‌سازی و عبور دادن آنها از الک دو میلی‌متری، ویژگی‌های ذکرشده خاک با استفاده از روش‌های استاندارد آزمایشگاهی اندازه‌گیری شد. تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها، در قالب طرح کاملاً تصادفی و با استفاده از روش مقایسه میانگین‌ها بر اساس آزمون دانکن صورت گرفت. نتایج نیز بیانگر معنی‌دار بودن اثرات متقابل شاخصهای جهت و موقعیت شیب بر اغلب ویژگی‌های خاک در سطح احتمال یک درصد بود. مقادیر ویژگی‌های مواد آلی، فسفر قابل دسترس، میانگین هندسی قطر خاکدانه‌ها و رس قابل پراکنش در آب در شیب جنوبی به‌ترتیب برابر با ۶۴/۲ درصد، ۱۳/۱۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم، ۳۰/۱ میلی‌متر و ۲۳/۲ درصد بود که در شیب شمالی به‌ترتیب به ۱۳/۲ درصد، ۷۴/۸ میلی‌گرم بر کیلوگرم، ۹۵/۰ میلی‌متر، و ۹۰/۳ درصد تغییر یافت. به‌نظر می‌رسد با توجه به برف‌گیر بودن منطقه مورد مطالعه و سرمای زودرس پاییزی، دمای پایین خاک در شیب شمالی از رشد مطلوب پوشش گیاهی و توسعه فرایندهای تکامل خاک جلوگیری میکند؛ حال آنکه دریافت اشعه مستقیم خورشید توسط خاک‌های واقع در شیب جنوبی، تا حدی به تعدیل سرمای زودرس میانجامد و در نتیجه، دمای مناسب را برای رشد گیاهان و بهبود شرایط خاک فراهم میکند.
