مجله پژوهش‌های فرسایش محیطی

یکی از انواع فرسایش‌های آبی که موجب تخریب اراضی و بر هم خوردن تعادل در پهنه‌های منابع طبیعی و اراضی کشاورزی می‌شود و خسارات سنگینی به‌بار می‌آورد، پدیده فرسایش خندقی است. برای کنترل این پدیده، شناخت عوامل موثر بر خصوصیات ژئومتری آن اهمیت ویژه‌ای دارد. تخریب اراضی، بر هم خوردن منظر زمین و تعادل اکولوژیک و به مخاطره افتادن منابع زیستی در این مناطق، از جمله موارد دیگری است که پژوهش در مورد فرسایش خندقی به ویژه در شهرستان دره‌شهر را گریز‌ناپذیر و الزامی می‌کند. در همین راستا تعداد ۳۶ خندق در پهنه خندقی دره شهر در استان ایلام انتخاب شدند. برای این منظور عوامل محیطی، خصوصیات فیزیکی-شیمیایی خاک، پوشش و هیدرولوزیکی خندق‌های مورد آزمون با استفاده از عکسهای هوایی، نقشه‌های رقومی مربوطه و عملیات‌های میدانی مشخص شدند. نتایج بررسی‌های آماری با استفاده از روش رگرسیون چند متغیره(روش گام‌به‌گام) نشان داد که طول خندق با مساحت بالادست خندق، عرض بالا و پایین و سطح مقطع خندق با ضریب گردی حوضه، عمق خندق با ضریب گردی حوضه و انحنای دامنه، ارتفاع پیشانی خندق با شیب محلی سر خندق و شیب جداره خندق با درصد تاج پوشش رابطه معنی‌داری دارند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مشخصات ژئومتری خندق در منطقه مورد مطالعه تابعی از سطح بالادست، ضریب گردی حوضه، انحنای دامنه، شیب محلی سر خندق و در صد تاج پوشش حوزه آبخیز خندق خواهد بود.

فرسایش خندقی از مهمترین فرسایش‌های آبی است که موجب تخریب اراضی و بر هم خوردن تعادل در اراضی می‌گردد. تخریب اراضی، بر هم خوردن منظر زمین، تعادل اکولوژیک و به مخاطره افتادن منابع زیستی، از جمله مواردی است که پژوهش در مورد فرسایش خندقی را گریز‌ناپذیر و الزامی می‌کند. این مطالعه با هدف تعیین آستانه توپوگرافی و گسترش خندق و همچنین پیش‌بینی مناطق مساعد تشکیل فرسایش خندقی انجام شده است. بدین منظور ۳۶ خندق در منطقه مورد مطالعه انتخاب و پس از تفکیک داده‌ها، میزان تاثیر عوامل کاربری اراضی، انواع مکانیسم فعال برای ایجاد و گسترش خندق و روش مورد استفاده برای استخراج داده‌های سطح و شیب با استفاده از عکس‌های هوایی، اندازه‌گیری صحرایی و تحلیل‌های GIS مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد مقدار ضریب تبیین از ۱۶۲/۰ به ۲۱۴/۰ برای داده‌های کاربری اراضی کشاورزی افزایش یافته است. اما برای داده‌های کاربری اراضی رها ‌شده این مقدار برابر ۰۴۳/۰ و غیر معنی‌دار(۵۴/۰) بدست آمد. با توجه به ضریب تبیین ۲۶۷/۰ برای داده‌های حاصل از اندازه‌گیری صحرایی و مقدار ۱۶۲/۰ برای داده‌های حاصل از برآوردهای GIS می‌توان گفت با وجود معنی‌داری هر دو رابطه (در سطح ۵ درصد) اما استفاده از روش صحرایی و اندازه‌گیری مستقیم نتایج بهتری را ارائه خواهد داد. علاوه بر این، توانایی مدل برای پیش‌بینی مناطق مساعد تشکیل خندق با استفاده از منحنی ROC مورد بررسی قرار گرفت. سطح زیر منحنی ROC برابر با ۷۴۸/۰ محاسبه گردید و نشان داد که مدل از توانایی مناسبی برای پیش‌بینی مناطق مساعد تشکیل خندق برخوردار است.

شوری خاک یکی از شایع‌ترین فرآیندهای بیابان‌زایی در مناطق خشک و نیمه­خشک است. تهیه­ی نقشه­ی شوری خاک به ویژه در مناطقی با وسعت زیاد، گران و زمان­بر است؛ از این رو به روش­هایی نیاز است که بتوانند از طریق آن، تهیه­ی این نقشه را آسان­تر کنند. در چند دهه­ی گذشته، استفاده از روش­های زمین آمار و بهره­گیری از داده­های سنجش از دور برای تهیه­ی نقشه شوری خاک و پایش تغییرات آن توسعه یافته­است .هدف از این مطالعه، پهنه‌بندی و بررسی روند شوری خاک با استفاده از داده‌های سنجش از دور در دشت شادگان است. ابتدا برای ترسیم این نقشه، از ۵۴ نمونه خاک سال ۱۳۸۵ و روش‌های درون‌یابی و حداکثر درست‌نمایی استفاده شد. برای تهیه­ی نقشه­ی شوری با استفاده از داده‌های سنجش از دور (باندها، شاخص‌های شوری و تجزیه و تحلیل مؤلفه‌های اصلی)، از تصویر ماهواره‌ای نزدیک‌ترین زمان به زمان نمونه‌برداری یعنی سال ۲۰۰۶ استفاده شد. با بررسی همبستگی بین ارزش بازتاب پیکسل‌های روش‌های ذکر شده و نمونه‌های خاک، روش مناسب انتخاب شد. نتایج نشان داد روش PCA۱۲۳ در سال ۲۰۰۶ بالاترین همبستگی را با نقاط نمونه‌برداری دارد. بر‌اساس نقشه‌های شوری در سال‌های ۱۹۹۰، ۲۰۰۶ و ۲۰۱۵، می‌توان گفت میزان شوری شدید در قسمت‌های جنوبی به تدریج به سمت قسمت‌های شمالی منطقه پیش‌روی کرده و هم زمان، وسعت شوری در کلاس‌‌های متوسط و زیاد کاهش و از طرف دیگر، وسعت شوری در کلاس بسیار زیاد در سال ۱۹۹۰ به تدریج از قسمت‌های شمالی و جنوبی منطقه افزایش یافته و در سال ۲۰۱۵ در تمام منطقه­ پراکنش داشته است.