خسرو شهبازی، حمیدرضا عباسی، مرتضی قیصوری، حسین شهبازی، مهین کله هوئی،
سال ۱۳، شماره ۱ - ( بهار ۱۴۰۲ ۱۴۰۲ )
چکیده
فرسایش بادی یکی از مهمترین عوامل اصلی ایجاد کانون‌های گردوغبار در بسیاری از مناطق کشور است که در اثر تخریب اراضی و سوء مدیریت در بسیاری از مناطق ایران دیده میشود. بدین دلیل، هدف این تحقیق شناسایی شکل ناهمواری‌ها (مورفولوژی)، فعالیت، ویژگی‌های فیزیکی ـ شیمیایی و مینرالوژیکی شنزارهای استان کرمانشاه است. در این مطالعه به‌منظور دستیابی به نتایج پژوهش، کانون‌های بحران در سطح استان کرمانشاه با استفاده از مطالعات میدانی و پرسشنامه‌ای شناسایی شد. سپس با نمونه‌برداری از نقاط بحرانی، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی اراضی ماسه‌ای در مناطق بحرانی استخراج شد. نتایج نشان داد که مهمترین شکل موجود در اراضی بیابانی منطقه موردمطالعه، پیکان ماسه‌ای و درجه فعالیت شنزارها، نیمه‌فعال و بیشتر آن‌ها تثبیت نشده است. منشأ این ماسه‌ها از سازندهای آغاجاری است که در منطقه گسترش دارد و هرساله مقداری ماسه از آن‌ها هوا میبیند و جدا میشود، سپس توسط باد روی اراضی کشاورزی و مرتعی قرار می‌گیرد و بخشی هم حاصل رسوبات ماسه‌ای رودخانه‌های فصلی است. بررسی بینی‌کولر عناصر درخشان در بین نهشته‌های بادی قصرشیرین، از نقش مؤثر آبرفت‌های رودخانه‌ای و تپه‌های اطراف در تغذیه مناطق ماسه‌ای حکایت دارد. فعالیت‌های کشاورزی مانند عملیات آماده‌سازی بستر برای کاشت، سبب میشود این مواد فرسایش‌یافته به خاک اصلی اضافه شود و تغییر بافت خاک سطحی را به همراه دارد. بر اساس نتایج مطالعات آزمایشگاهی، نمونه‌ها عمدتاً فاقد گچ، ماسه‌ای و با pH بین ۱۸/۷ تا ۹۵/۷ و مقدار EC بین ۳۲/۰ تا ۱۸/۳ میلی‌موس بر سانتی‌متر در نوسان است؛ بنابراین، پهنه‌های شناسایی‌شده جزء ماسه‌زارهای با اشکال پیکانی ماسه‌ای، غیرشور، نیمه فعال و تثبیت نشده است. بررسی مورفوسکوپی نمونه‌ها نشان داد که بیشترین درصد نمونه‌های ماسه‌ای به شکل زاویه‌دار است که از فاصله نسبتاً کم بین محل برداشت و رسوب‌گذاری حکایت دارد. پیشنهاد میشود در راستای جلوگیری از تغییر بافت خاک و تخریب ساختمان آن، اقدامات حفاظتی (احیای پوشش گیاهی، احداث بادشکن زنده، مالچ پاشی و بهبود هوموس خاک) مناسب انجام شود.
واژگان کلیدی: شنزارها، فرسایش‌پذیری، کانون بحران، گردوغبار، مورفولوژی.
