مجله پژوهش‌های فرسایش محیطی

برای تعیین اثر تبدیل مراتع به دیم­زار بر میزان هدر رفت ذخایر کربن و ازت در هر هکتار از مراتع مناطق مورد مطالعه، با پیمایش صحرایی، مناطق تحت عملیات کشت دیم و مراتع طبیعی مجاور آن به عنوان تیمار شاهد شناسایی شد. در هر یک از تیمارهای مشخص شده اقدام به تعیین مناطق معرف جهت نمونه برداری گردیده و نمونه برداری از خاک انجام شد. تیمارهای مطالعاتی به گونه­ای انتخاب شد که در هر تیمار و منطقه مجاور آن (شاهد)، خصوصیات توپوگرافی و اقلیم یکسان بوده و تنها عامل کاربری زمین متغیر باشد. همچنین در انتخاب تیمار­های مورد مطالعه به خصوصیاتی نظیر: تنوع کشت (گیاهان یکساله یا چند ساله) و فیزیوگرافی (شیب، جهت و ارتفاع) توجه شد. برای مطالعه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در نواحی مورد مطالعه اقدام به حفر ۳ پروفیل در هر تیمار گردید و در مجموع ۴۵ پروفیل خاک حفر و از عمق ۵۰ سانتیمتری خاک نمونه­های لازم تهیه شد. تحلیل داده ها با استفاده از آزمون تی استیودنت مستقل و تجزیه واریانس یکطرفه انجام شد. نتایج نشان داد تبدیل مراتع به دیمزار اثر معنی داری بر ذخایر کربن و ازت اکوسیستم دارد. بر اثر تبدیل مرتع به کشت گندم کربن آلی خاک بطور متوسط ۵/۴۴ درصد کاهش یافت، کشت نخود نیز منجر به کاهش ۸/۴۴ درصدی کربن خاک شد. بر اثر باغکاری با انگور و بادام هم کربن آلی خاک به ترتیب۲/۲۴ و ۲/۳۰ درصد کاهش یافت و به این ترتیب باغکاری با انگور بهترین نوع کشت از نظر حفظ ذخایر کربن و ازت شناسایی شد. همچنین اثر تبدیل مراتع به دیمزار بر ذخایر کربن به میزان شیب اراضی بستگی داشت که با افزایش میزان شیب کمیت کربن آلی خاک افت بیشتری نشان داد.کشت گندم و انگور منجر به کاهش به ترتیب ۵۰ و ۰/۳۷ درصدی ازت خاک شد اما در کشت نخود و بادام تغییر معنی­داری در ازت خاک وجود نداشت. و بدترین نوع تغییر کاربری از این جهت تبدیل مرتع به کشت گونه یکساله گندم ارزیابی شد. 

این تحقیق به منظور بررسی اثر تغییر کاربری مرتع بر عملکرد اکوسیستم و ویژگی­های فرسایش­پذیری خاک با استفاده از روش LFA در مراتع سنندج انجام شد. ابتدا دو چشم­انداز مرتع دست نخورده و دیم­زار رها شده­ی همجوار مشخص شد. براساس روش  LFA، در هر چشم­انداز سه ترانسکت ۵۰ متری در جهت شیب مستقر و در طول هر ترانسکت، قطعات اکولوژیکی بر اساس فرم رویشی بوته­ای، گراس، فورب، ترکیبی (ترکیبی از قطعات اکولوژیکی بوته، گراس و فورب) و فضای بین قطعات مشخص شد. از هر قطعه به صورت تصادفی ۵ تکرار تعیین و ۱۱ پارامتر سطح خاک برای هر تکرار اندازه­گیری شد. برای اندازه­گیری پارامترها از نرم­افزار LFA و برای مقایسه­ی لک­های اکولوژیکی دو چشم­انداز، از آزمون T جفتی استفاده شد. نتایج نشان داد در چشم­انداز مرتع دست نخورده از لحاظ شاخص پایداری، بوته و از لحاظ شاخص چرخه­ی عناصر و نفوذپذیری، فرم گراس دارای بیشترین مقدار بود، ولی در چشم­انداز دیم­زار رها شده از نظر هر سه شاخص، قطعه ترکیب بیشترین مقدار را داشت. مقایسه­ی شاخص پایداری، نفوذپذیری و چرخه­ی عناصر غذایی کل نشان داد که مرتع دست نخورده از لحاظ هر سه شاخص بیش از دیم­زار­­ رها شده­است؛ به عبارتی، تغییر کاربری باعث کاهش عملکرد اکوسیستم و افزایش پتانسیل فرسایش­پذیری خاک شده است. بنابراین برای جلوگیری از کاهش عملکرد اکوسیستم، هدررفت و فرسایش خاک، بایستی بیش از پیش از تبدیل مرتع به دیم­زار با جدیت بیشتر جلوگیری شود.

جاده­‌های جنگلی یکی از بزرگترین منابع انتقال رسوب به شبکه آبراهه­ حوضه به شمار می­رود؛ بنابراین برآورد رسوبات ناشی از شبکه جاده، عاملی مهم در ارزیابی اثرات جاده­سازی است. در این مطالعه از مدل پیش­بینی و تحویل رسوب جاده (SEDMODL)، برای برآورد فرسایش از یک جاده­ی جنگلی آسفالته در ۲۴ کیلومتری شمال غربی شهرستان روانسر در استان کرمانشاه استفاده شده­است. جاده­ی مذکور به ۵ قطعه تقسیم شد و در هر بخش عواملی مانند زمین­شناسی، ارتفاع و پوشش ترانشه­های خاک­برداری، ترافیک جاده­ای، فاصله از آبراهه و بارندگی که از پارامترهای مؤثر مدل در برآورد میزان رسوب تولیدی هستند، حاصل شد. بعد از ارزیابی شاخص­ها و اجرای محاسبات مربوط به مدل، میزان فرسایش و رسوب تحویلی به آبراه در ۵ قسمت جاده به دست آمد. نتایج نشان داد بخش پنجم جاده دارای بیشترین رسوب انتقالی به آبراهه در بین سایر بخش­ها است. علاوه بر این، مشخص شد که جاده­ی مزبور با سهم ۰۳/۰ درصد از کل مساحت حوزه­ی آبخیز، ۹۲/۱۱ تن تولید رسوب و ۰۶/۲ تن تحویل رسوب به آبراهه دارد. علاوه­براین براساس نتایج آزمون پیرسون، ارتفاع ترانشه­های خاک­برداری و پوشش محافظ دیوارها به ترتیب به عنوان شاخص­های اصلی مؤثر بر میزان فرسایش جاده­ای شناخته شدند.