گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، تبریز ، Behzadmohammadhosseini@gmail.com
چکیده: (2441 مشاهده)
بررسی تکامل خاکها میتواند تأثیرپذیری خاک را از عوامل محیطی از جمله نوع کاربری نشان دهد تا با شناخت و تفسیر سیر تکاملی آن، پایه و اساس تصمیمهای مدیریت آتی اراضی حاصل شود. در این پژوهش خاکهای تحت کشت چهار تیپ بهرهوری یونجه، ذرت، پیاز و گندم از مزارع منتخب منطقه شورگل شهرستان بناب بههمراه اراضی بایر مجاور، با سایر شرایط محیطی یکسان انتخاب و میزان تکامل آنها برمبنای شاخصهای هاردن، تجمع رس و ظرفیت تبادل کاتیونی همراه با شاخصهای میکرومورفولوژیکی MISODI، MISECA و MISECA revised تعیین شد. همچنین براساس نتایج، خانوادههای مختلفی از خاکهای اینسپتیسول با افقهای مشخصه کمبیک و کلسیک در منطقه شناسایی شد. هر چند ردهبندی خاکها تا حدودی تفاوتهای ناشی از تیپ بهرهوری را نشان داد، اما بررسی شاخصهای کمّی تکامل خاک جزئیات بیشتری را گزارش و تأثیرپذیری ویژگیهای مرتبط با فابریک خاک از تیپ بهرهوری را بیش از سایر ویژگیها مشخص کرد. ترتیب تکاملی خاکها نیز برمبنای همه شاخصهای بررسی شده به استثنای ظرفیت تبادل کاتیونی به ترتیب برای تیپهای بهرهوری یونجه، ذرت، پیاز، گندم و اراضی بایر مشاهده شد که نمودهای خاکساختی آهکی و رسی تشکیل شده در خاکها از عوامل اصلی تکامل است. ناتوانی شاخص تکامل ظرفیت تبادل کاتیونی در تمییز معنیدار خاکها، ممکن است بهدلیل فقدان تأثیرپذیری ماهیت شیمیایی رس از تیپ بهرهوری و نوع کانی رس باشد؛ بنابراین، عملیات کشاورزی بهینه و استفاده پایدار از اراضی میتواند به تسریع سیر تکاملی خاکها در مقایسه با اراضی بایر منجر شود و میزان تأثیرپذیری خاکها از محصول کشت شده نیز به ویژگیهای گیاه و عملیات زراعی آنها وابسته باشد. بنابراین، در نواحی خشک و نیمهخشک همچون منطقه مورد مطالعه که خاکها جوان و در ابتدای مسیر تکاملی خود است، متکاملتر شدن خاکها همسو با افزایش کیفیت آنها است و این امر مانع از تخریب اراضی خواهد شد.