مجله پژوهش‌های فرسایش محیطی

شناخت شاخص­های مؤثر بر فرسایش­پذیری مارن­ها و طبقه­بندی آن­ها، در اصلاح و بهبود کاربری این اراضی و کاهش فرسایش و رسوب­زایی اهمیت فراوان دارد، از این رو در این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر فرسایش آبی در اراضی مارنی دو سازند میشان و آغاجاری در باختر بندرعباس پرداخته شده است. برای این منظور، ابتدا با توجّه به نقشه­های سنگ­شناسی، شیب عمومی و کاربری اراضی، نقاط نمونه­برداری تعیین و با استفاده از دستگاه شبیه­ساز باران قابل حمل نوع کامفورست در صحرا، وضعیت تولید روانآب و رسوب واحدهای مارنی مورد بررسی قرار گرفت. 18 آزمایش باران­ساز در شدّت 6/74 میلی­متر در دقیقه بارش بر روی محل­های نمونه­برداری با در نظر گرفتن حداقل 3 تکرار در دو واحد مارنی میشان و آغاجاری در باختر بندرعباس در شیب­های 10 و 20 درجه در دو نوع فرسایش سطحی و خندقی، انجام شد و 18 نمونه­ی روانآب و رسوب برداشت گردید. 18 نمونه­ی خاک سطحی در محل پلات باران­ساز نیز جهت آنالیزهای فیزیکی و شیمیایی برداشت شد که همگی مورد آنالیز دانه­بندی نیز قرار گرفتند. خصوصیات شیمیایی شامل پارامترهای هدایت الکتریکی (EC)، درجه­ی اسیدیته (pH)، ماده­ی آلی (OC)، کاتیون­ها و آنیون­های محلول، نسبت جذب سدیم (SAR)، آهک، گچ و ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) است. حدود آتربرگ 6 نمونه از خاک­های مارنی هم اندازه­گیری شد. پس از انجام آزمایشات مشخص شد در دو سازند میشان و آغاجاری، مقدار گل در فرسایش سطحی نسبت به فرسایش خندقی بسیار بیشتر است. از فرسایش سطحی به خندقی و تونلی شدّت فرسایش و میزان تولید رسوب بالاتر می­رود. در فرسایش سطحی، مارن میشان نسبت به مارن آغاجاری دارای رس و سیلت بیشتری می­باشد و لذا مقاومت بیشتری در برابر فرسایش و انتقال رسوب نشان می­دهد. در اراضی این منطقه­، فرسایش­پذیری ذاتی در مارن­های سازند میشان و آغاجاری به ترتیب 2/76 و 5/27  برابر حد مجاز فرسایش در حال وقوع است. در این تحقیق برای اولین بار شاخص نسبت مقدار ماسه به مجموع سیلت و رس به عنوان معیار شاخص فیزیکی برای تفکیک دو شکل فرسایش سطحی و خندقی از یکدیگر ارائه شد. مارن­های با فرسایش خندقی نسبت به انواع با فرسایش سطحی، دارای مقادیر بالای این شاخص هستند. در ضمن بررسی استعداد روانگرایی نمونه­ها مشخص کرد که در نمونه­های با استعداد روانگرایی، شکل فرسایش خندقی توسعه دارد.