مجله پژوهش‌های فرسایش محیطی

فرسایش آبکندی پیشرفته­ترین نوع فرسایش آبی است که با تولید حجم زیاد رسوب در حوزه­های آبخیز خسارات زیادی ایجاد می­کند. به منظور مدیریت و مقابله با این نوع فرسایش، شناسایی مناطق دارای خطر زیاد از نظر فرسایش آبکندی در سطح حوزه­های آبخیز اهمیت فراوانی دارد. برای این منظور نقشه­های پهنه­بندی خطر فرسایش آبکندی، با ترکیب لایه­های اطلاعاتی عوامل مختلف موثر بر تشکیل آبکند بر حسب اهمیت تهیه می­شود. روش تحلیل سلسله مراتبی (Analytical Hierarchy Process) و عملگر گامای فازی دو روش مفید و نوین برای وزن­دهی و ترکیب لایه­های اطلاعاتی مختلف می­باشند. این پژوهش با هدف مقایسه پهنه­بندی با دو روش AHP و گامای 8/0 فازی در سه حوزه آبخیز به نام­های اُرتاداغ، ملااحمد و سرچم در استان اردبیل انجام شد. برای انجام پهنه‌بندی از 8 عامل درصد شیب، جهت شیب، ارتفاع، کاربری زمین، درصد تاج پوشش گیاهی، زمین شناسی، فاصله از جاده و فاصله از آبراهه که جزو عوامل موثر بر تشکیل آبکندها می­باشند، استفاده شد. برای مقایسه دو روش پهنه‌بندی از نظر دقت تعیین پهنه­ها، از دو شاخص نسبت تراکمی (Density ratio) و مجموع کیفیت (Quality sum) استفاده شد. بر اساس نتایج به­دست آمده از پهنه­بندی خطر به روش گامای فازی، مقادیر شاخص Qs برای اُرتاداغ، ملااحمد و سرچم به ترتیب 68/0، 59/2 و 77/0 بود، در حالی­که برای روش AHP به ترتیب 28/0، 45/1 و 05/0 بود. شاخص Dr نیز در روش فازی برای هر سه حوزه با افزایش خطر تشکیل آبکند روند افزایشی نشان داد که بیانگر مناسب بودن این روش برای هر سه حوزه است. بنابراین در هر سه حوزه مورد بررسی روش فازی دقت بالاتری داشت و روش AHP نیز در دو حوزه اُرتاداغ و ملااحمد دارای دقت قابل قبولی بود، ولی در سرچم دقت آن پایین بود. به­طور کلی برای پهنه­بندی خطر فرسایش آبکندی روش گامای فازی مناسب­تر از AHP تشخیص داده شد، با این وجود در صورت انتخاب دقیق عوامل موثر بر تشکیل آبکند و وزن دهی صحیح آن­ها روش AHP هم می­تواند کارایی لازم را داشته باشد.